Arab harflarining sifatlari jadvali



Arab harflarining sifatlari haqida jadval

صِفَاتٌ لَهَا ضِدٌّ
Ziddi (qarama-qarshisi) bor sifatlar
N
Sifat nomi
Sifatning arab tilidagi ta’rifi
Sifatning o’zbek tilidagi ta’rifi
Sifatlanuvchi


1
الْهَمْسُ
( Hams – tovush paychasi ochiq bo’ladi, tebranmaydi, tovush havo bilan  jarangsiz eshitiladi.)
الْهَمْسُ: الْخَفَاءُ فِي السَّمْعِ نَتِيجَةَ انْفِتَاحِ الْوَتَرَيْنِ الصَّوْتِيَّيْنِ وَعَدَمِ اهْتِزَازِهِمَا ، وَجَرَيَانٍ كَثِيرٍ لِهَوَاءِ النَّفَسِ
Ikki tovush paychasining ochilishi, ularning tebranmasligi va nafas yo'lidan ko'p havo o'qishi natijasida tovushning maxfiy eshitilishidir.
مَهْمُوسَةٌ
(Mahmusa)
Harflari 10 ta:
سَكَتَ فَحَثَّه شَخْصٌ


2
الْجَهْرُ
( Jahr – tovush paychasi  berk bo’ladi, paychalar tebranadi, tovush havosiz, jarangli eshitiladi.)
اَلْجَهْرُ: اَلْوُضُوحُ فِي السَّمْعِ نَتِيجَةَ تَضَامِّ الْوَتَرَيْنِ الصَّوْتِيَّيْنِ وَاهْتِزَازِهِمَا وَانْحِبَاسٍ كَثِيرٍ لِهَوَاءِ النَّفَسِ
Jahr: Ikki tovush paychasining birlashishi, ularning tebranishi va nafasdagi havoning ko’p tutilib qolishi natijasida eshitiladigan  aniqlik.
مَجْهُورَةٌ
(Majhuro)
Harflari 19 ta mahmusa harflaridan qolganlaridir.


3
الشِّدَّةُ
( Shidda – maxraj butunlay yopilib, tovush qamalib qoladi, ya’ni ovoz oqimi to’xtab qoladi, sukunli holatda tez talaffuz qilinadi.)
هِيَ انْحِبَاسُ جَرَيَانِ الصَّوْتِ عِنْدَ النُّطْقِ بِالْحَرْفِ الشَّدِيدِ نَتِيجَةَ غَلْقِ الْمَخْرَجِ
U  shadida harflarining talaffuzida maxrajning berkilishi  natijasida ovoz oqimining to’xtab qolishidir.
شَدِيدَةٌ
(Shadiida)
Harflari 8 ta:

أَجِدُ قَطٍ بَـكَتْ


4
الْبَـيْـنِـيَّـةُ
(Bayniyya – maxraj ozgina ochiq bo’ladi, maxrajdan ozgina tovush chiqadi, asosiy tovush boshqa tomondan chiqadi, sukunlida o’rtacha vaqt ketadi.)
اَلْبَيْنِيَّةُ: هِيَ الْجَرَيَانُ الْجُزْئِيُّ لِلصَّوْتِ فِي مَخْرَجِ الْحَرْفِ بِسَبَبِ عَدَمِ كَمَالِ غَلْقِهِ
Maxraji komil  berkilmagani sababli harf maxrajida  tovushning qisman oqishi.
بَيْنِيَّةٌ
(Bayniyya)
Harflari 5 ta:
لِنْ عُمَرُ


5
الرَّخَاوَةُ
(Roxoova – maxraj ochiq bo’ladi, tovush bemalol oqib o’tadi, sukunli bo’lganda uzoqroq ushlanadi.)
الرَّخَاوَةُ: الْجَرَيَانُ التَّامُّ لِصَوْتِ الْحَرْفِ الرِّحْوِ عِنْدَ مُرُورِهِ فِي الْمَخْرَجِ
Maxrajda o’tayotgan rixva harfi tovushining to’liq oqimidir.
رِخْوَةٌ
(Rixva)
Harflari 16ta shadida va bayniyya harflaridan qolganlaridir.


6
الِاسْتِعْلَاءُ
(Isti’laa – maxrajdan chiqqan tovush yuqori tanglayga qarab yo’naladi, natijada tovush yo’g’onlashadi.)
يَتَصَعَّدُ الصَّوتُ عِنْدَ النُّطْقِ بِهَا إِلَى الْحَنَكِ الْأَعْلَى
Talaffuz vaqtida tovush yuqori tanglayga ko’tariladi.
مُسْتَعْلِيَةٌ
(Musta’liya)
Harflari 7 ta:
خُصَّ ضَغْطٍ قِظْ


7
الِاسْتِفَالُ
(Istifaal – maxrajdan chiqqan tovush yuqori tanglayga ko’tarilmay, pastdan chiqib ketadi, tovush ingichka bo’ladi.)
لَا يَتَصَعَّدُ الصَّوتُ عِنْدَ النُّطْقِ بِهَا إِلَى الْحَنَكِ الْأَعْلَى
Talaffuz vaqtida tovush yuqori tanglayga ko’tarilmaydi.
مُسْتَفِلَةٌ
(Mustafila)
Harflari 22 ta musta’liya harflaridan qolganlaridir.


8
الْإِطْبَاقُ
(Itbaaq – 4 ta harf tovushi til va tanglay orasida qamalib qoladi, natijada tovush yuqori tanglayga tik yo’naladi.)
يَنْحَصِرُ الصَّوتُ عِنْدَ النُّطْقِ بِهَا بَيْنَ اللِّسَانِ وَالْحَنَكِ الْأَعْلَى
Talaffuz vaqtida  tovush tepa tanglay va til orasida qamaladi.
مُطْبَقَةٌ
(Mutbaqo)
Harflari 4ta
ص ض ط ظ


9
الِانْفِتَاحُ
(Infitaah – Itbaq harflaridan tashqari 25 ta harfning tovushi til va tanglay orasida qamalib qolmaydi.)
لَا يَنْحَصِرُ الصَّوْتُ عِنْدَ
النُّطْقِ بِهَا بَيْنَ اللِّسَانِ وَالْحَنَكِ الْأَعْلَى
Talaffuz vaqtida tovush tepa tanglay va til orasida qamalmaydi.
مُنْفَتِحَةٌ
(Munfatiha)
Harflari 25 ta mutbaq harflaridan qolganlaridir.
صِفَاتٌ لَا ضِدَّ لَهَا
Ziddi yo’q sifatlar
N
Sifat nomi
Sifatning arab tilidagi ta’rifi
Sifatning o’zbek tilidagi ta’rifi
Sifatlanuvchi


10
الْقَلْقَلَةُ
(Qolqola – jahr va shidda sifatli “qutbijad” harflari maxraj ortida bir muddat qamalib qoladi va keyin maxrajni tebratib ochadi.)
القَلْقَلَةُ: هِيَ إِخْرَاجُ الْحَرْفِ الْمُقَلْقَلِ – حَالَةَ سُكُونِهِ – بِالتَّبَاعُدِ بَيْنَ طَرَفَيْ عُضْوِ النُّطْقِ دُونَ أَنْ يُصَاحِبَهُ شَائِبَةُ حَرَكَةٍ مِنَ الْحَرَكَاتِ الثَّلاَثِ.
Qalqala (iztirob, tebranish): u ikki nutq a’zosi chetlari bir-biridan uzoqlashishi sababli 3 harakatdan birortasi qo’shilmagan holda  sukunli bo’lgandagina tebranadigan qalqala harflarining chiqishidir.
مُقَلْقَلَةٌ
Harflari 5 ta:
قُطْبُ جَدٍّ  


11
الصَّفِيرُ
(Sofiir – sod, siin va zay tovushlarida paydo bo’ladigan hushtaksimon ovoz.)
الصَّفِيرُ: هُوَ حِدَّةٌ فِي صَوْتِ الْحَرْفِ تَنْشَأُ عَنْ مُرُورِهِ فِي مَجْرًى ضَيِّق. وَحُرُوفُهُ ثَلَاثَةٌ: الصَّادُ والسِّينُ والزَّايُ
Sofiyr: u tor yo’lda oqib o’tishidan paydo bo’ladigan harf tovushidagi o’tkirlikdir.
فِيهَاصَفِيرٌ
Harflari 3 ta:
ص س ز


12
الِانْحِرَافُ
( Inhiroof – tovushning maxrajdan og’ib ketishi. ر  va ل  tovushi o’z maxrajidan qisman oqadi, asosiy tovushi boshqa  tomonga og’ib ketadi. )
الِانْحِرَافُ: هُوَ مَيْلُ صَوْتِ الْحَرْفِ لِعَدَمِ كَمَالِ جَرَيانِهِ بِسَبَبِ اِعْتِرَاضِ اللِّسَانِ طَرِيقَهُ وَحَرْفَاهُ: اللامُ وَالرَّاءُ
Inhirof : u tovush yo’lini til to’sgani sababidan tovush oqimining komil bo’lmagani uchun harf tovushining og’ishidir. (tovush og’ishiga oqimning komil bo’lmagani sabab bo’ladi, oqim komil bo’lmaganiga  esa tovush yo’lini til to’sgani sabab bo’ladi)
مُنْحَرِفَةٌ
Harflari 2 ta:
ر  va  ل


13
اللِّينُ
(Liin – sukunliو   va ي  harflaridan oldin   fathali harf kelsa, و  yoki ي yumshoq o’qiladi. Liin harfidan keyin sukunli harf kelsa, liin harfi mad-lin bo’lib cho’ziladi.)
اللِّين: صِفَةٌ أُطْلِقَتْ عَلَى الْوَاوِ وَالْيَاءِ السَّاكِنَتَيْنِ الْمَفْتُوحِ مَا قَبْلَهُمَا بِسَبَبِ سُهُولَةِ جَرْيِهِمَا فِي الْمَخْرَجِ نَحْوُ:
 خَوْفٍ ، قَوْمُ ، البَيْتِ ، قُرَيْشٍ
Liyn (yumshoq, mayin, yengil): O’zidan avvalgisi fathali bo’lgan sukunli   و  va ي  harflarini yumshoq o’qishlik. Maxrajda bu ikki tovushning oqimi yengil bo’lgani sababli liyn sifati kelib chiqadi. Misol:  خَوْفٍ، قَوْمُ ، البَيْتِ ، قُرَيْشٍ
لِينِيَّةٌ
Harflari 2 ta:
َيْ   va   َوْ


14
الِاسْتِطَالَةُ
(Istitoola – tilning cho’zilishi, ya’ni, til yon qirg’og’ining ichkari qismi oziq tishlarga qadaladi, tilning uchi esa assanayyaning ildiziga yetadi.)
الِاسْتِطَالَةُ: هِيَ انْدِفَاعُ اللِّسَانِ مِنْ مُؤَخِّرَةِ الْفَمِ إِلَى مُقَدِّمَتِهِ حَتَّى يُلَامِسَ رَأْسُ اللِّسَانِ أُصُولَ الثَّنِيَّتَيْنِ اْلعُلْيَيَيْنِ ، وَذَلِكَ تَحْتَ تَأْثِيرِ الْهَوَاءِ الْمَضْغُوطِ خَلْفَ اللِّسَانِ
Istitoola (uzaymoq, cho’zilmoq): u tilning og’iz oxiridan og’iz oldiga  qadar cho’zilmog’i (intilmog’i). Til uchi tepa 2 tish ildiziga tekkunga qadar cho’ziladi (orasida ozgina joy qoladi). Shu holat til orqasida qisilgan havo ostida hosil bo’ladi.
مُسْتَطِيلَةٌ
Harfi 1 ta:
ض


15
التَّكْرِيرُ
(Takriir- u  ر talaffuzida til oldining yengil bir marta titrashidir.)
التَّكْرِيرُ: هُوَ ارْتِعَادُ طَرَفِ اللِّسَانِ بِالرَّاءِ ارْتِعَاداً خَفِيّاً نَتِيجَةَ ضِيقِ مَخْرَجِهَا   وَلِيَحْذَرِ الْقَارِئُ مِنَ الْمُبَالَغَةِ فِي التَّكْرِيرِ الْمُؤَدِّي إِلَى ظُهُورِ أَكْثَرَ مِنْ رَاءٍ
Takrir (qaytarish, takrorlash) – u ر ning maxraji torayishi natijasida til oldining yengil,  yashirin titrashi.
Ro ni ko’p qaltiratishga olib keluvchi takrirdan o’quvchi ogoh bo’lsin (oshirib, uzoq r-r-r qilishdan).
مُكَرَّرَةٌ
Harfi 1 ta:
ر


16
الْغُنَّةُ
( G’unna- ن va م talaffuzida dimog’dan tebranib chiqadigan tovush.)
هِيَ صِفَةٌ لِلنُّونِ وَالْمِيمِ تَحَرَّكَتَا أَوْ سَكَنَتَا, ظَاهِرَتَيْنِ أَوْ مُدْغَمَتَيْنِ أَوْ مُخْفَاتَيْنِ
U izhor, idgom yoki ihfo holatdagi sukunli yoki harakatli   ن va      م   uchun bo’lgan sifatdir.
فِيهَا غُنَّةٌ
Harflari 2 ta:
م  va  ن


17
التَّفَشِّي
(Tafashshi- ش tovushi avval og’izda keng tarqalib keyin chiqib ketadi.)
التَّفَشِّي: هُوَ انْتِشَارُ صَوْتِ الشِّينِ مِنْ مَخْرَجِهِ حَتَّى يَصْطَدِمَ بِالصَّفْحَةِ الدَّاخِلِيَّةِ لِلْأَسْنَانِ الْعُلْيَا وَالسُّفْلَى
Tafashshi (tarqalmoq):  U ش tovushining  maxrajidan yuqori va pastki tishlar kiradigan sirt bilan to'qnashgunga qadar tarqalishidir.
مُتَفَشِّيَةٌ
Harfi 1 ta:
ش

Подписаться на: Сообщения (Atom)